मानव जातिले खेतीपाती गरेर बस्न थालेपति कुवा कुलो आदि बनाउदा नदी किनारहरु जस्तै एउफ्रेटिसस्, नाईल, सिन्धु नदी किनार, याङजीक्याङ, मिजुरी, आमाजोन सभ्यता विकास गर्दा नै जलश्रोतको उपयोग गर्न थालिसकेका थिए । तर यस्ता नदी नालाहरुबाट विजुली विकास गर्ने प्रविधि भने १९ औं र २० औं शताव्दिमा मात्र विकसित भएको हो । युरोप अमेरिकामा यो प्रविधि विकसित भएपछि विस्तारै एसियामा पनि यस प्रविधिको विस्तार भयो । नेपाल र भारतमा सँगसँगै जस्तो विशौं शताब्दीको शुरुमा जलुविद्युत विकासको शुरुवात भएको हो । नेपालमा सन १९११ मा फर्पिङ जलविद्युत केन्द्र ५ केडब्लु बनेको हो ।

राणाहरुले आफ्नो र भाई भारदारहरुको प्रयोगका लागि काठमाडौंबाट शुरु गरेको विद्युतको विकासक्रम क्रमशः हुदै गयो । सन १९३५ मा सुन्दरीजल १ हजार केडब्लुको प्रोजेक्ट बन्यो । २००७ सालपछि आवधिक योजना बनाएर यसको विकास गर्ने परिपाटी कायम भयो । विभिन्न समयमा त्रिशुली, पनौति, फेवा गरी २४.५ मेगावाट र सन १९७१–१९८० सम्म देवीघाट, सुनकोशी, गण्डकी, तिनाउ गरी ४० मेगावाट, सन १९८१–१९९० भित्र कुलेखानी पहिलो र दोश्रो मस्र्यांदी, सेती, तातोपानी १६३.५ मेगावाट, सन १९९० – १९९८ सम्ममा झिमरुक, आधिखोला, १७.१ मेगावाट, सन १९९९ –२००३ सम्ममा कालीगण्डकी, खिम्ती, भोटेकोशी, इन्द्रावती र चिलिमे गरी २६७.५ मेगावाट, सन २००४–२०१० सम्म मध्य मस्र्यांदी र निजी क्षेत्रका अन्य गरी ९५ मेगावटले गर्दा जम्मा उत्पादन सन २०१० मा ६०८.४ मेगावाट पुगेको छ ।

नेपालका मूख्य नदीहरु कोशी, गण्डकी, कर्णाली, महाकाली हुन् । यी नदीहरुको विभिन्न दातृ संस्थाका सहयोगबाट सर्वेभेक्षण भईसकेको पनि धेरै भईसकेको छ । नेपालबाट बगेर जाने नदीले भारतलाई बाढीको कारणले धेरै दुःख दिएको पनि छ । साथै भारतलाई नहरहरुका लागि पानी चाहिएको पनि छ । यसका साथै उसलाई सस्तो विद्युत पनि चाहिएको छ । तर नेपालले आफ्नो बार्गेनिङ क्यापासिटी र विस्तृत अध्ययन गरी यस्ता सन्धी सम्झौता गर्दा उचित फाइदा लिन सकेको छैन । विद्युत उत्पादन र विक्र वितरण कमर्शियल टिममा गर्नु पर्छ । राजनीतिक जोड घटाउ गर्नु हुुदैन ।

अधिकतम लाभ उठाएर जलश्रोत विकास गर्न भारतसँग निरन्तर वार्ता तथा सम्वाद गर्ने व्यवस्था गर्नु पर्छ । नेपालको विकास ठूलो योगदान पु¥याउन सक्ने जलश्रोत, कृषि, पर्यटन, मानव संसाधन आदिको बृहत्त विकासमा जोड दिनु पर्छ । वि.स. २००७ सालदेखि विकासको काम गर्न शुरु भएता पनि राजनीतिक अस्थिरता र खिचातानीले गर्दा देशमा धेरै विकास हुन सकेन । अब तुरुन्त आर्थिक विकासमा जोड दिनु पर्छ । सबैलाई मिहेनत गरेर कमाउने तर्पm अग्रसर गराउनु पर्छ । छलछाम र ढाँटढुटबाट कमाउने प्रबृतिलाई निरुत्साहित गर्न हामी सबै एक जुट हुनै पर्छ । साथै पार्टीहरुले देशको आर्थिक विकासको खाका बनाएर एक जुट भएर अगाडि बढ्नु पर्छ ।

साभार  जीवन एक खोज
सूर्यनाथ बास्तोलोको आत्म कथाबाट